De roman “Karakter” van Bordewijk, verschenen in 1938, is een klassieker in de Nederlandse literatuur. De kloeke namen zijn uitgegroeid tot begrippen: Dreverhaven is de alom gevreesde deurwaarder, en Katadreuffe is diens natuurlijke zoon die dankzij een ijzeren discipline en ambitie de tegenwerking van zijn vader overwint, en zich weet op te werken tot advocaat. Het oerconflict tussen vader en zoon speelt zich af in het decor van Rotterdam van in de jaren twintig, meer specifiek Dreverhavens kantoor in een pakhuis aan de haven, het deftige advocatenkantoor waar Katadreuffe carriere maakt, en de arbeiderswijken waar de onrust broeit. Katadreuffe is het kind dat Dreverhaven heeft verwekt bij zijn huishoudster Joba, een trotse vrouw die niets met de schenkingen en huwelijksaanzoeken van Dreverhaven te maken wil hebben, en consequent diens huis verlaat.
Karakter, het boek uit 1938 De jonge Katadreuffe wordt al even trots als zijn moeder. Door een mislukt zakelijk experiment komt hij diep in de schulden te zitten, en de schuldeiser blijkt zijn vader te zijn. Deze poogt zijn zoon financieel te wurgen, en Katadreuffe gaat aan de slag als kantoorklerk op een advocatenkantoor, en zet alles – ook de liefde – opzij om hogerop te komen. Met zijn moeder wordt het contact steeds stroever, en zijn enige vriend is de communist Jan Maan, maar ook zij groeien uit elkaar, en intussen dreigt de definitieve confrontatie met zijn vader, wat uiteindelijk zal culmineren in de dood van Dreverhaven. Bespreking: Hoewel de film wel degelijk de sfeer van het boek in zich draagt, heeft regisseur van Diem slechts de hoofdlijnen van het verhaal gevolgd. In de plaats van een tekstgetrouwe verfilming lijkt van Diem zich afgevraagd te hebben hoe Bordewijk het verhaal verteld zou hebben als hij zelf het scenario zou hebben geschreven. In de eerste scene zien we hoe de dertigjarige Katadreuffe (Fedja van Huêt) de oude deurwaarder Dreverhaven (Jan Decleir) komt vertellen dat hij beëdigd is als advocaat, en niets meer met hem te maken wil hebben. Even later komt hij terug en stort hij zich op de oude man, en aansluitend hierop treffen we Katadreuffe in een ondergrondse verhoorkamer, want Dreverhaven blijkt dood aangetroffen te zijn. Stukje bij beetje, vooral in “voice-over”, vertelt Katadreuffe de voorgeschiedenis. Het is een gelukkige keuze geweest om het oorspronkelijke verhaal niet klakkeloos te volgen, want hierdoor komt er meer nadruk op de actie dan op de woorden, en blijft de film van begin tot einde spannend. Het open einde van het boek was in de film waarschijnlijk veel minder sterk geweest. De voice-over van van Huêt verveelt echter wel enigszins: hij spreekt de teksten niet uit als iemand die verhoord wordt, maar alsof hij een boek voorleest, en op de duur begint de monotonie te vervelen. Tevens zitten er enige ongerijmdheden in het script; zo wordt Katadreuffe uiteindelijk vrijgelaten omdat zijn vader pas een aantal uren nadat hij het pand heeft verlaten, dood wordt aangetroffen, maar nergens wordt aannemelijk gemaakt dat hij niet later teruggekomen zou kunnen zijn. “Karakter” is een rauwe, robuuste film geworden, wat uitstekend past bij de strijd tussen vader en zoon. Een belangrijk aandeel hierin is voor rekening van de bijzondere locaties, onder meer in Polen. Verfilmde literatuur 24 We krijgen een stad te zien die smerig, grauw, en verhard is, maar tegelijkertijd prachtig, en het interieur van het advocatenkantoor is ronduit adembenemend. De robuustheid komt ook naar voren in het granieten spel van Jan Decleir. Voortdurend gekleed in een jas die hem tot standbeeld maakt, speelt hij een man die zo goed zijn gevoelens kan verbergen, dat je zeker weet dat een uitbarsting onvermijdelijk is. Voor de lichte toets zorgt Victor Löw, die de advocaat en Katadreuffes beschermer De Gankelaar neerzet. Met zijn hilarische uitspraak en maniertjes zorgt hij voor een heerlijke parodie op het kantoorleven. Betty Schuurman speelt een moeder die een indrukwekkende stilte om zich heen weet te creëren, en Fedja van Huêt weet Katadreuffe de vereiste naïviteit en jeugdige onbezonnenheid mee te geven. “Karakter” is een meeslepende film, sterk in taal en beeld. Het script hapert hier en daar, maar in het heetst van de strijd is dit niet erg storend. Van Diem is uiterst vrijmoedig met het originele verhaal omgegaan.
Ruud van Megen voor het affiche van de film Bordewijks voorstudie “Dreverhaven en Katadreuffe” diende als basis voor het scenario, dat het vader-zoon-conflict in een raamvertelling plaatst, en met een dramatische climax doet eindigen. Met betrekking tot het transponeren van boek tot film heeft de scenarist-regisseur een duidelijke visie, zoals mag blijken uit volgende uitspraken: “Ik heb het boek heel oneerbiedig behandeld, maar Bordewijk maakte het me daarbij wel gemakkelijk. (…) In zijn eerdere novelle had hij al een veel heftiger einde uitgeprobeerd, maar kennelijk beviel hem dat toch niet. In zijn roman is hij rechtsaf gegaan waar hij rechtdoor had moeten gaan. Alles in dat boek stuurt aan op een fatale afloop, en ik voelde me absoluut niet bezwaard om dat eraan toe te voegen. (…) Van collega’s die een boek gaan verfilmen hoor ik dat ze het boek gaan uitdunnen, omdat ze niet alles kunnen verfilmen. Dat kan bij voorbaat dus al niets worden. (…) Alleen datgene in het verhaal wat jou van pas komt, moet je overhevelen naar de film, en de rest moet je weglaten. Bewust ontbreekt er op de affiche en trailer de verwijzing naar Bordewijk. Wij vinden de film sterk genoeg om op eigen benen te kunnen staan”. Dit lijkt wel wat hoogmoedig van de regisseur, maar zijn persoonlijke aanpak lijkt in dit geval toch te werken.